Buurten in de wereld

Hackesche Höfe, Berlijn, Duitsland

10 juli 2024

Matexi leert door te kijken. In de bestendige zoektocht naar goede oplossingen voor buurtontwikkeling laat Matexi zich inspireren door historische en hedendaagse buurten en stadsontwikkelingsprojecten die bewezen hebben dat ze goed functioneren.

Doordachte stadsontwikkeling biedt een tijdloze meerwaarde voor bewoners, gebruikers en bezoekers. Dat dit allerminst loze woorden zijn, blijkt onder meer in de ‘Hackesche Höfe’, een unieke buurt in het hart van Berlijn. Ze bestaat uit acht aaneengeschakelde woonblokken die stuk voor stuk zijn opgetrokken rond gezellige binnenplaatsen, met een hoge stedelijke densiteit tot gevolg. Deze gemengde, multifunctionele buurt bevindt zich tussen de Rosenthaler Straße, de Sophienstraße en de Hackescher Markt – pal in het toeristisch centrum van de Duitse hoofdstad – en bestrijkt een oppervlakte van 27.000 vierkante meter. Bijna 120 jaar na datum is het architecturale en stedenbouwkundige concept nog steeds bijzonder aantrekkelijk en vooruitstrevend.

Als je vandaag door de Hackesche Höfe flaneert en er met volle teugen geniet van het bruisende stadsleven, doet niets vermoeden dat deze inspirerende en fascinerende plek een woelige geschiedenis achter de rug heeft. De buurt is genoemd naar Hans Christoph Friedrich von Hacke (stadscommandant in het midden van de achttiende eeuw), net als de aanpalende Hackescher Markt. Ze maakt deel uit van de Spandauer Vorstadt in het district Mitte. De eerste aanzet voor de realisatie van de Hackesche Höfe kwam van glasfabrikant Hans Quilitz en zijn nazaten, die vanaf 1858 de omringende percelen aanschaften. Dit vergemakkelijkte het ontwikkelingsproces, dat in 1906 uitmondde in de bouw van een iconisch binnenhovencomplex – het grootste in zijn soort in Berlijn, destijds de dichtstbevolkte stad ter wereld.

Toonbeeld van Modern en Gezond Leven

Drie aspecten maken deze buurt niet alleen uniek voor zijn tijd, maar ook meteen tijdloos. Ten eerste is de bebouwing er opgetrokken in de hoogte en gegroepeerd rond acht doorwaadbare binnenhoven, die op het gelijkvloers met elkaar verbonden zijn via strategische doorsteken. Dit maakte het mogelijk om een hoge stedelijke densiteit te garanderen – geen overbodige luxe gezien de grote vraag naar kwalitatieve huisvesting – en toch ook aantrekkelijke ruimtes met voldoende licht en lucht te creëren.

Daarnaast combineerde het visionaire ontwerp van architect Kurt Berndt verschillende functies. De commerciële ruimtes (circa 16.000 m² voor kantoren, opslagruimtes en winkels) bevonden zich aan de straatzijde. Dankzij innovatieve technieken zoals centrale verwarming en volledige autonomie op energetisch vlak boden ze ultramoderne arbeids- en productieomstandigheden. Ook culturele en recreatieve functies – waaronder enkele banketruimtes en balzalen – kregen een prominente plek in de eerste twee binnenhoven. Rond de kleinere achterliggende binnenhoven werden dan weer tachtig wooneenheden met twee tot vijf kamers ingericht (circa 8.000 m² in totaal). De buurt was van meet af aan een toonbeeld van modern en gezond leven en werken in de stad.

Dat de lat erg hoog lag, blijkt ook uit de high-end afwerking en de beeldkwaliteit van het complex. De verfijnde gevelbekleding in de voorste binnenplaats (Hof 1) is van de hand van August Endell, die opteerde voor kleurrijke façades in geglazuurde bakstenen met een dynamisch Jugenstil-patroon. De tweede binnenplaats is op haar beurt bekleed met witte geglazuurde tegels om meer licht te creëren voor de fabrieken die er gevestigd waren. De kleinere residentiële binnenhoven werden dan weer uitgerust met bomen en fonteinen.

Hippe Gemengde Buurt

Aanvankelijk ging het de Hackesche Höfe en hun bewoners voor de wind. De buurt ontpopte zich tot een culturele en artistieke hotspot. Helaas gooide de Tweede Wereldoorlog roet in het eten. De Jugendstil-gevels raakten beschadigd door luchtaanvallen en hoewel de buurt in 1977 erkend werd als historisch monument, raakte ze in verval. Pas na de Duitse eenmaking werden de Hackesche Höfe herontdekt, met de herontwikkeling van de Spandauer Vorstadt (vanaf 1993) als cruciale katalysator. Twee ondernemers – Roland Ernst en Dr. Rainer Behne – bliezen de buurt nieuw leven in. Ze namen architectenbureau Weiss & Partner onder de arm om het geheel grondig te restaureren en te renoveren. De voorste binnenplaats kreeg opnieuw haar grandeur van weleer. In 1995 vond een volksfeest plaats om de heropening van de Hackesche Höfe te vieren en namen de eerste modebedrijven er hun intrek.

De voorbije 28 jaar is dit bijzondere stadsdeel opnieuw uitgegroeid tot een van de hipste buurten van Berlijn. Er zijn in totaal een 45-tal ondernemingen gevestigd en de plaatselijke cafés, restaurants en winkels trekken dagelijks duizenden locals en toeristen aan. Hof 1 herbergt een cinema, verschillende bars en eetgelegenheden en zelfs een variététheater. Hof 2 biedt dan weer plaats aan het Hackesche Höfe-theater en kantoren. De overige binnenplaatsen zijn een stuk rustiger en vormen een ideaal decor voor kleinere winkels en galerijen, terwijl er op de bovenste verdiepingen nog altijd mensen wonen. Deze bijzondere functiemix zorgt nog steeds voor een unieke stedelijke dynamiek. Dat het er als vanouds heerlijk toeven is, is niet alleen te danken aan het duo Ernst-Behne, maar vooral aan de architecturale en stedenbouwkundige visie van de oorspronkelijke grondleggers van dit vooruitstrevende buurtconcept. Het is namelijk geen toeval dat duurzame stadsontwikkeling nog steeds stoelt op een doordachte functiemix en kwalitatieve publieke ruimte…

Share: